Tập truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp (với minh họa của các họa sỹ) do NXB Văn hóa Sài Gòn & Đông A xuất bản năm 2007. Như lời tựa có giới thiệu, đây là tuyển tập ông Thiệp làm “để sớm lo chuyện ‘rửa tay gác bút’“. Sách dày gần 600 trang, lại khổ to (17,5 x 24 cm) nên cầm cũng nặng tay, nằm đọc thì hơi vất vả.
Tôi mua cuốn này vào khi nào cũng không nhớ, trước đã lôi ra đọc rồi bỏ dở ở đâu đó, cơ bản không thấy ấn tượng gì, chắc tại chưa “đủ tuổi”. Tới năm nay 2016 này tôi mới lôi ra đọc lại từ đầu và lần này thì đọc được hết, và có chút ấn tượng. Có lẽ truyện ông Thiệp bạn đọc gần 30 tuổi hẵng đọc, trước đó cứ yên tâm mải mê chinh chiến và yêu đương đi đã.
Hơn nửa đầu tuyển tập này tôi đọc khá là nhanh, khá là thích, nhưng càng về sau đọc càng chậm và (hoặc là vì) càng ít thích hơn. Các truyện được sắp xếp theo thứ tự thời gian, vậy có nghĩa là tôi không thích những truyện ông Thiệp viết sau này như những truyện ông viết trước đây.
“Khi mới viết văn, bởi người viết còn trẻ tuổi, thiếu kinh nghiệm sống, quan niệm thiện ác cũng như xử thế thị phi rạch ròi, lòng dạ sắt đá, bởi thế theo cổ nhân ắt hẳn “văn viết ra khó, tâm tuyệt, khí tuyệt, mặt tựa người chết” (chữ của Kim Thánh Thán). Trước năm 1992, phần lớn truyện tôi viết ra đều ở dạng này (‘Tướng về hưu’, ‘Không có vua’, ‘Giọt máu’, ‘Kiếm sắc’, ‘Vàng lửa’, ‘Phẩm tiết’, ‘Những người thợ xẻ’ v.v.) Bắt đầu ngấm ngầm từ truyện ‘Sang sông’, thật ra phải sang đến truyện ‘Sống dễ lắm’ tôi mới đủ tâm thế bèn chuyển sang lối viết dễ (hoặc tưởng là dễ) như thể phóng lãng, nhại đùa, cốt khư khư tồn dưỡng tâm khí cho mình mà không để nó thất thoát ra nữa. Cái dễ của nghề văn thực ra khi này chỉ là cái dễ bề ngoài mà thôi, mắt miệng hấp háy, cử chỉ lờ đờ, má hóp, hai bên khóe mép buông xuôi, đôi khi cười một mình, ngơ ngơ ngác ngác, quần áo trễ tràng (“lòng như sắt cứng cũng mềm dần” – thơ Lê Thánh Tông). Ta biết Tâm là thứ Trời định ra cho ta rồi: khi cái Tâm ra ngoài là Tình, vào trong là Tính, đi xuôi là Thức, trở ngược là Trí. Muốn đem ra ngoài mà cho trở ngược vào trong tức là phản quán, đấy là điều rất khó chứ dễ dàng gì (phản là trở lại, quán là chiếu soi hay xét biết).”
Trích Lời tựa
Ấn tượng đầu tiên của tôi qua cuốn này là ông Thiệp là người rất biết kể chuyện. Nghĩa là tôi thấy ông kể chuyện hấp dẫn. Nhiều truyện ông viết nếu tóm tắt cái cốt truyện thì cũng không có gì đặc biệt, nhưng đọc – tức là nghe ông kể chuyện – thì thấy rất thú vị, lôi cuốn.
Ấn tượng thứ hai của tôi là mấy truyện lịch sử ông viết. Ông Thiệp vốn là giáo viên dạy sử, thảo nào ông viết ra mấy truyện hư cấu dựa trên những nhân vật lịch sử, những sự kiện lịch sử. Thú thực là tôi không thạo mấy chuyện liên quan đến mấy người hay mấy thời kỳ ông nhắc tới, nhưng ở góc độ là người đọc truyện thì tôi thấy thú vị. Không rõ ngày xưa khi dạy sử ông Thiệp có kể chuyện cho học trò nghe không, nhưng khi đọc mấy truyện lịch sử của ông, tôi cứ nghĩ là nếu xưa tôi là học trò của ông chắc tôi sẽ thấy môn Sử thú vị hơn, gần gũi hơn, bởi cảm nhận được các nhân vật lịch sử về một mặt nào đó cũng là người bình thường, cũng tâm tư như ai, chứ không chỉ là những nhân vật tương đối vô hồn trong các cuốn giáo khoa sử.
Ngoài các nhà chính trị thời xưa ra ông Thiệp còn viết truyện về mấy ông bà thi nhân văn sĩ có thiệt như Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du, Nguyễn Bính, Tú Xương, Vũ Trọng Phụng. Nhiều truyện của ông hay có thơ, do ông viết ra hay trích lại. Ông khá hay trích thơ Nguyễn Bính. Và trong nhiều truyện ông hay nhắc tới việc viết văn, ý nghĩa của nó, những thứ mang danh nó, những thứ người ta gán cho nó hay cho người viết, chuyện văn chương và cơm áo gạo tiền, những thứ đại loại như vậy.
Đó là nói về những ấn tượng, còn như đa phần các ông nhà văn khác, đối tượng chính của ông Thiệp dĩ nhiên là nhân dân cần lao chứ không phải mấy ông văn nhân, chính trị như tôi vừa nhắc ở trên. Và bởi vậy ông viết về cuộc sống đời thường, về nhân tình thế thái, về thói đạo đức giả, về cơm gạo tiền bạc, về những ham muốn bản năng, về gia đình, về chuyện các thế hệ, về xã hội nói chung. Ông cũng dùng nhiều khái niệm và tư tưởng của Phật giáo nữa.
Tôi thấy truyện của ông Thiệp đậm chất văn hóa Việt, hay nói đúng hơn là đậm chất đồng bằng Bắc Bộ, thích triết lý, phản ánh một xã hội chịu ảnh hưởng rõ rệt của văn hóa truyền thống và chính trị, cũng như của thời mở cửa ra kinh tế thị trường, loay hoay giữa các giá trị. Chắc bởi vậy nên truyện của ông được nước ngoài đón nhận. Đọc ông Thiệp tôi không khỏi nhớ tới Dương Thu Hương, một nữ nhà văn cùng thời đó, cũng lột tả được cái xã hội thời đó như thế, cũng một giọng văn mà tôi cảm thấy rất đồng bằng Bắc Bộ, dù bà Hương viết quyết liệt hơn còn ông Thiệp thì bay bay hơn. Với tôi thì cả hai đều là những nhà văn Việt nên đọc.
Tôi rất thích phần vẽ minh họa của các họa sỹ là bạn ông Thiệp cho tất cả các truyện của ông trong tuyển tập này. Vừa đọc vừa coi hình rất thú vị.
Nhìn chung tôi thấy cuốn sách được làm cẩn thận, tuy còn đôi lỗi chính tả. Phần chú thích cuối truyện tôi không đọc hết nhưng tôi thấy cách viết lạ lạ và trình bày đẹp. Một cuốn sách hẳn là làm hài lòng ông tác giả và nhiều người đọc.
Hong Anh's Book Review Blog 